Altı siyasi partinin Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi kamuoyuna tanıtıldı. Teklifin “Genel Gerekçe” kısmında, “Bu anayasa değişikliğinin amacı, Türkiye’de yönetimde keyfiliğe yol açan, anayasal hak ve hürriyetleri güvencesiz bırakan, hukuk devleti mekanizmalarının tamamını aşındıran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini yürürlükten kaldırmak ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçişi sağlamaktır” sözleri kullanıldı.
Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerisi bugün açıklandı. Ankara’daki tanıtım toplantısına; CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, ÂLÂ Parti Genel Lideri Meral Akşener, Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu, DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan, Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu ve Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal katıldı.
Öneri ile ilgili sunumu ise CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, DÜZGÜN Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz, DEVA Partisi Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Gelecek Parti Genel Lider Yardımcısı Serap Yazıcı, Demokrat Parti Genel Sekreteri Serhan Yücel ve Saadet Partisi Genel Lider Yardımcısı Bülent Kaya yaptı
İŞTE TAM METİN
Anayasa teklifinin, “Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum, hürriyet lehine yapılır” sözlerinin yer aldığı “Önsöz” ve “Genel Gerekçe” kısımlarının tam metni şöyle:
“BİR TOPLUMSAL SÖZLEŞME TASLAĞI”
“ÖNSÖZ
Bugün demokrasi tarihimiz açısından kıymetli bir gün!
Bizler, 150 yıllık Anayasa geleneğimizde yeni bir sayfa açmanın heyecanı ve gururu içerisindeyiz. Yarının Türkiye’sini inşa etmek için toplumu en geniş yelpazede temsil eden altı siyasi parti olarak, demokrasi tarihimizde bir ilki gerçekleştiriyor ve büyük bir adım atarak tam bir mutabakata vardığımız ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Teklifi’ni milletimizin takdirine sunuyoruz.
Anayasa değişikliği teklifimiz, bir toplumsal mukavele taslağıdır. Bu niteliğine uygun olarak değişiklik tekliflerimizi, demokrasinin asli gereği olan çoğulculuk ve uzlaşma ilkeleri doğrultusunda toplumun tüm kısımları ile müzakere ettikten sonra seçimlerin hemen akabinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sunacağız.
“KÖKLÜ DEVLET VE CUMHURİYET TECRÜBESİNİN DEMOKRASİ İLE TAÇLANDIRILDIĞI BİR SİSTEM HEDEFLİYORUZ”
Bizler, demokratik hukuk devletini temelinden zedeleyen ve millet egemenliğini tek bir kişinin iradesine hapsederek kural tanımaz bir keyfiliğe yol açan Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemine karşı çıktığımız üzere geçmişte uygulanan parlamenter sistemin yanlışlarını ve dar kalıplarını da reddediyoruz.
Reform teklifimizle; geçmişe dönmeyi değil, geçmişin deneyimlerinden istifade ederek istikrarsızlığa ve vesayetçi uygulamalara imkan vermeden, Türkiye Cumhuriyeti’nin köklü devlet ve Cumhuriyet deneyiminin demokrasi ile taçlandırıldığı bir sistem hedefliyoruz.
1982 Anayasasının 84 hususunda ve 9 kısım başlığı, alt başlık ve unsur başlığında yaptığımız değişiklik tekliflerimizle, aktif ve iştirakçi bir yasama; istikrarlı, şeffaf ve hesap verebilir bir yürütme; bağımsız ve tarafsız bir yargı; kurumsal kültürün hakim olduğu bir kamu idaresi ile kuvvetler ayrılığının tesis edildiği güçlü, özgürlükçü, demokratik, adil bir sistem inşa etme kararlılığı içindeyiz.
Amacımız, tüm farklılıklarımızla bir arada “biz” niyeti ile hareket ederek kapsayıcı, kuşatıcı, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, bireylerin eşit ve özgür vatandaşlar olarak fikirlerini özgürce söz edebildiği ve istediği üzere yaşayabildiği özgürlükçü demokratik bir Türkiye’dir.
Bu inanç ve kararlılıkla, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem Anayasa Değişikliği Önerimizi tüm milletimize ve gelecek nesillere huzur ve barış getirmesi ümidiyle hayata geçirmeyi taahhüt ediyoruz.”
GENEL GEREKÇE
Bu anayasa değişikliğinin amacı, Türkiye’de idarede keyfiliğe yol açan, anayasal hak ve hürriyetleri teminatsız bırakan, hukuk devleti sistemlerinin tamamını aşındıran Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini yürürlükten kaldırmak ve Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçişi sağlamaktır.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, yürütme gücünün tamamını Cumhurbaşkanına sunmak yanında yasama organını zayıflatmış; yargının denetimini Cumhurbaşkanına sunmuştur. Böylelikle devletin birbirinden başka olması ve birbirini denetlemesi gereken üç temel işlevini tek bir kişinin iradesine bağlı hale getiren Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, hukuk devletinin aşınmasına, anayasal hak ve hürriyetlerin tamamının teminatsız kalmasına yol açmıştır.
“YENİ SİSTEMİN PARLAMENTARİZMİN HERHANGİ BİR MODELİ OLMADIĞINI, GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM OLDUĞUNU ÖZELLİKLE VURGULAMAK GEREKİR”
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin yürürlükten kaldırılarak Kanun-i Esasi’nin kabulünden bu yana benimsenen ve yerleşen parlamenter geleneğe uygun olarak Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçilmesi bu sisteminin siyasi ve toplumsal hayatımızda açtığı hasarları aşma yolunda değerli bir adımdır. Lakin kurulacak yeni sistemin parlamentarizmin rastgele bir modeli olmadığını, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem olduğunu bilhassa vurgulamak gerekir.
“CUMHURBAŞKANINA TANINAN VETO YETKİSİNİ SONA ERDİRECEKTİR”
Önerimiz, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminin etkisiz kıldığı yasama organının yetkilerini iade ederek bu organı, Ulusal Uğraş yıllarından itibaren devlet ve toplum hayatımızda sahip olduğu güce ve prestije kavuşturmayı amaçlamaktadır.
Bu hedefle teklifimiz, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin kabul ettiği kanunlar üzerinde Cumhurbaşkanına tanınan veto yetkisini sona erdirecektir. Böylece Cumhurbaşkanı, Meclisin kabul ettiği kanunları, evvelce olduğu gibi bir defaya mahsus olmak üzere Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne iade edecektir. Meclis iade edilen kanunu, dilerse kolay çoğunlukla motamot kabul edebilecektir.
Öte yandan teklifimiz, yasama organına meclis soruşturması ve gensoru üzere hükümeti kontrol yetkilerini tanımakta; parlamentonun hükümeti kontrol vasıtaları ortasında yer alan kelamlı soru yetkisi yine düzenlenmektedir. Gensoru sistemini hükümet istikrarını korumak maksadıyla yapan güvensizlik oyuyla birleştirmektedir. Böylelikle hükümeti gensoru yoluyla düşürmekte birleşen parlamento çoğunluğu, yeni hükümetin kurulmasını sağlamadıkça misyondaki hükümetin türel varlığını sona erdiremeyecektir.
Diğer taraftan, Başbakan ve bakanlar üzere hükümet aktörlerinin misyonlarıyla ilgili kabahatlerinden ötürü hesap verir kılınmalarını sağlayan meclis soruşturması, uygulanabilir, tesirli bir düzeneğe dönüştürülecektir. Bütün bunlara ek olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin elinden alınmış olan bütçeyi kabul yetkisi, bu yetkinin asıl sahibi olan Meclise iade edilecektir. Böylelikle hükümetlerin hazırladıkları bütçe kanun teklifleri Meclis tarafından kabul edilmedikçe yürürlüğe giremeyecektir. Öte yandan hükümetlerin siyasetlerini Bütçe Kanununun sonlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak gayesiyle Kesinhesap Kanunu tesirli bir kontrol aracı haline getirilecektir.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemiyle yaratılan tek başlı yürütme modeline son verilerek yürütme organının Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Konseyinden oluşması sağlanacaktır. Devletin başı sıfatıyla temsili vazife ve yetkilere sahip Cumhurbaşkanının; tek başına yapabileceği süreçleri dışındaki bütün kararları, Başbakan ve ilgili bakanın karşı-imzasına tabi kılınacaktır.
“CUMHURBAŞKANLIĞINA SEÇİLEN KİŞİNİN GÖREVE BAŞLAMADAN ÖNCE PARTİSİYLE İLİŞİĞİNİN KESİLMESİ SAĞLANACAKTIR”
Öte yandan Cumhurbaşkanlığına seçilen kişinin bir partiye mensup olması halinde misyona başlamadan evvel partisiyle ilişiğinin kesilmesi sağlanacaktır. Böylelikle Cumhurbaşkanının tarafsızlığı garanti edilecektir.
Yürütme alanındaki asıl yetkiler, parlamentarizmin tabiatına uygun olarak Bakanlar Heyetine ilişkin olacaktır. Bakanlar Konseyi, izlediği siyasetlerden ötürü parlamentoya karşı kolektif olarak sorumlu kılınabilecektir. Ayrıyeten her bakan, buyruğu altındaki işlerden ötürü ferdî olarak da parlamentoya karşı sorumlu kılınabilecektir.
Hükümet siyasetleri, kolektif bir organ olan Bakanlar Heyetinde müzakere, diyalog ve uzlaşmayla belirlenecek; böylelikle bu siyasetlerin akılcı ve bilimsel temellere dayanması sağlanacaktır. Bu, yürütme organının kişiselleşmesini, keyfileşmesini, akıldışı politikalara yönelerek toplumu krizlere sürüklemesini önleyecek kıymetli bir faktör olacaktır.
Önerimiz, yalnızca bir hükümet sistemi değişikliğinden ibaret değildir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi altında bağımsızlığını kaybederek hukukun üstünlüğünün güvencesi olmaktan uzaklaşan yargı organı, gerçek bir hukuk devletinin gerektirdiği bağımsızlığına kavuşturulacaktır. Böylelikle yargı organı, Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün teminatı haline gelerek vatandaşların anayasal hürriyetlerinin garantisi olma fonksiyonunu yerine getirebilecektir. Bu sayede vatandaşlar, geleceğe itimatla bakabilecekleri huzurlu bir ortama kavuşacaklardır.
Yargının bağımsızlığını ve tarafsızlığını sağlamak maksadıyla yargı mensuplarının bireysel bağımsızlıklarıyla yargı kuruluşlarının kurumsal bağımsızlıklarını garanti eden yenilikler getirilmektedir. Yargı mensuplarının ferdî bağımsızlıklarının garantisi olarak Yargıçlar ve Savcılar Heyeti, iki başka organ olarak düzenlenmiştir. Böylelikle yargıçların özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Yargıçlar Kurulu’na, savcıların özlük hakları konusunda karar verme yetkisi Savcılar Kurulu’na tanınmıştır. Her iki organın da üye kompozisyonları ve üyelerinin seçiminde izlenen sistem, bu organların özerkliğini garanti edecek formda düzenlenmiştir.
Öte yandan bu iki organın da demokratik meşruiyet aslına dayanması sağlanmıştır. Yargılama sürecinin temel ögelerinden biri olan savunma makamı, birinci sefer, bir anayasa hükmüyle düzenlenerek bu makamın sav makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanmıştır. Bu yenilik, hukuk devletinin temel ögelerinden olan adil yargılanma hakkının ve bu hakkın bir modülü olan silahların eşitliği unsurunun garanti edilmesini sağlayacaktır. Bu çerçevede Türkiye Barolar Birliği’nin özerk bir kuruluş olması da sağlanarak savunma makamı güçlendirilmiş; avukatlık mesleğine sahip olması gereken itibar kazandırılmıştır.
Anayasanın ve hukukun üstünlüğünün garantisi olan Anayasa Mahkemesi’nin üye kompozisyonu, üyelerinin seçiminde izlenen formül, çalışma metotları, sahip olduğu yetkiler yeniden düzenlenmiş; böylelikle Yüksek Mahkemenin kararlarının aktifliği güçlendirilmiştir. Bu maksatla Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı, ağır iş yükü de dikkate alınarak arttırılmış; halen iki daire ve bir Genel Heyet halinde çalışan Mahkemenin dört daire ve bir Genel Konsey halinde çalışması öngörülmüştür.
Anayasanın ve hukukun üstünlüğünü garanti etmek emeliyle hiçbir yasama tasarrufuna yargı bağışıklığı tanınmamıştır. Böylelikle organik ve işlevsel bakımdan yasama süreci niteliğindeki tüm süreçlerin, Anayasa Mahkemesi tarafından denetlenmesi öngörülmüştür.
Bireysel müracaatların alanı, toplumsal hakları da kapsayacak biçimde genişletilmiştir. Ferdi müracaatların temelindeki hak ihlallerinin, Anayasa Mahkemesi’nin denetimine tabi bir normun hukuka aykırılığından kaynaklanması halinde Yüksek Mahkeme’ye bu normu denetleme yetkisi de tanınmıştır.
Anayasa Mahkemesi’nin halen mevcut olan yetkilerine ek olarak Yüksek Mahkeme’ye yasama, yürütme ve yargı organlarının birbirlerinin alanına müdahale eden süreçleri nedeniyle yapılacak müracaatları da inceleme ve karara bağlama yetkisi tanınmıştır.
Yüksek Seçim Konseyi, yerine getirdiği fonksiyona uygun olarak Anayasamızın yüksek mahkemeleri düzenleyen kısmına aktarılmış; iki daire ve bir Genel Şura halinde çalışması öngörülmüştür. Böylelikle dairelerin alacağı kararlar, itiraz kontrolüne tabi kılınmıştır. Daha da değerlisi, Yüksek Seçim Kurulu’nun seçme, seçilme ve siyasi faaliyette bulunma haklarına ilişkin verdiği kararların, Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak ferdi müracaatlara husus olması sağlanmıştır. Böylelikle seçim sürecinin hukuka uygunluğu teşvik edilmiştir.
“HÜRRİYET ESAS, SINIRLAMA İSTİSNADIR. TEREDDÜT HALİNDE YORUM HÜRRİYET LEHİNE YAPILIR”
Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçiş önerisi, tıpkı vakitte, anayasal hakların alanını genişleten, bunların teminatlarını güçlendiren yenilikleri de içermektedir. Bu çerçevede, Anayasamızın 12. unsurunun başlığı ‘İnsan onuru, temel hak ve hürriyetlerin niteliği ve bütünlüğü’ biçiminde değiştirilmiş, unsurun birinci fıkrasına insan onurunun dokunulmaz olduğu ve Anayasa tertibinin temelini oluşturduğu kararı eklenmiştir. Böylelikle Anayasamızın insan onurunu temel alan bir bakış açısı kazanması sağlanmıştır.
HÜRRİYET TEMEL, SINIRLAMA İSTİSNADIR
Öte yandan, 13. unsura ‘Hürriyet esas, sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır’ kararı eklenerek anayasa sistemine hürriyetçi bir ideolojinin hakim olması amaçlanmıştır. Benzeri formda, demokratik bir anayasa sisteminin olmazsa olmazı olan tabir hürriyetiyle bu hürriyetten doğan basın hürriyeti üzere hürriyetler daha güçlü garantilere kavuşturulmuştur.
Aynı çerçevede siyasi partilerin söz ve örgütlenme hürriyetleri, daha güçlü garantilere kavuşturularak siyasi partilerin keyfi münasebetlerle kapatılmalarını önleyecek tesirli hükümler getirilmiştir. Siyasi partilerin kapatılmasına ait kararlar, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları ve Venedik Kurulu raporları üzere Avrupa Konseyi standartları ışığında, çoğulcu demokrasinin garantisini oluşturacak biçimde yeniden düzenlenmiştir.
Anayasal hürriyetleri daha teminatlı hale getiren yeniliklerin tamamında Türkiye’nin taraf olduğu milletlerarası andlaşmaların gerekleri dikkate alınmıştır. Bu bağlamda Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ait milletlerarası andlaşmaların kanunların üzerinde olduğunu kabul eden 2004 Anayasa değişikliğini yaptırıma bağlayan ve güçlendiren yenilikler önerilmiştir. Bu çerçevede Türkiye’nin taraf olduğu temel hak ve hürriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalar, kanunların Anayasaya uygunluk denetiminde başvurulacak ölçü normlara dahil edilmiştir.
Önerimiz, seçimleri takiben Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde bir Anayasa Değişikliği Teklifine dönüştüğü ve kabul edilerek yürürlüğe girdiği takdirde Türkiye, Güçlendirilmiş Parlamenter Sisteme geçerek Anayasamızın 2. unsurunda karara bağlandığı üzere insan haklarına saygılı, demokratik, laik, toplumsal bir hukuk devleti olabilecektir.”
